Osmanlının Geride Bıraktığı Sergi: Sancak

Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünü hızlandıran Berlin Anlaşması (1878), özellikle Balkanlar’da önemli değişikliklere neden oldu. Osmanlı egemenliği altındaki Yeni Pazar Sancağı, Sırbistan ve Karadağ arasında bir tampon bölgeye dönüştü. Anlaşmanın yarattığı değişikliklerden biri buydu. Sancak, resmi olarak Osmanlı idaresinde kalsa da Avusturya bölgede etkinliğini artırarak fiili durum yaratıyordu. 1879’da uluslararası statü verilse de bölge, Avusturya, Sırbistan ve Karadağ’ın gözlerini diktiği bir yer olarak gerilimi sürekli yaşadı. Sonunda Balkan Savaşları başladığında, Sırplar Sancak’ı tamamen işgal etti.

Sancak, 1912’den bugüne kadar çeşitli değişimler yaşadı, işgaller ve savaşlarla mücadele etti; Sırp işgali, Yugoslavya Krallığı ve Tito Yugoslavya dönemlerinde Müslüman nüfusunun bir kısmını göçe zorladı; nüfus değişimi yaşadı; 2006’da Karadağ’ın Sırbistan’dan ayrılmasının ardından doğu ve batı olarak ikiye bölündü… Ancak hala Osmanlı ve Müslüman kimliğinden kopmadı.

Sırbistan’da bulunan Novi Pazar’ın ziyaret edildiğinde, bölgenin geçmişteki çalkantılı ve acı dolu tarihini düşünmemek imkansızdı. Novi Pazar’ın içinden akan Raşka ne anlatırdı kim bilir…

Novi Pazar’a ilk kez gelen biri, bu güzel Balkan şehrini Saraybosna’ya benzetmelidir. Fiziksel benzerliğin yanı sıra, İshakoğlu İsa Bey’in temellerini attığı kuruluş öyküsü de aynıdır. İsa Bey, Osmanlı akıncı beyi prototipinin seçkin bir örneğidir. Saraybosna, Novi Pazar ve Üsküp gibi şehirlerde dolaştığınızda, “Osmanlı şehri”nin ne anlama geldiğini tam olarak anlarsınız.

Novi Pazar’ın merkezini, Sancak kökenli kıymetli dostum İsmail Öztürk’ün rehberliğinde ziyaret ettik. Bosna seferi sırasında Fatih Sultan Mehmed’in Novi Pazar’da ikindi namazı kıldığı rivayet edilir. Altun Alem Camii ile Leylek Camii, rivayete göre bu ziyareti anlatır. Camileri ziyaret ettikten sonra, caminin bahçesinde rahmetli Muammer Zukorliç Hoca’nın kabrini ziyaret ettik.

Sonraki durak Syenista (Sjenica) oldu. Sultan Abdülaziz’in annesi Pertevniyal Valide Sultan tarafından yaptırılan Vâlide Sultan Camii, şehirde dikkat çeken bir eserdir. TİKA tarafından restore edilen cami, Osmanlı cömertliğinin Balkanlara uzanan hikayesini gözler önüne serer.

Syenitsa’dan Priyepolye’ye (Semi Pazar) doğru ilerledik ve Yıldırım Ağanoğlu’nun yazılarından tanıdığımız bu Osmanlı şehrini keşfettik. Minarelerin, nehirlerin ve dağların eşliğinde, Vakıf Camii’nin avlusundaki Roma kalıntısı bizi şaşırttı.

Sancak’ın başlıca şehirlerini ve eserlerini ziyaret ederken karar verdik: Hem tekrar gelerek daha derinlemesine keşfetmek hem de Karadağ’daki Batı Sancak’ı mutlaka görmek.